Eiguleg tilvitnun úr riti Milan Kundera "Tjöldin" (í þýðingu Friðriks Rafnssonar):
"Meðan stjórnsýslan þandist út varð hún að ráða til sín æ fleiri starfsmenn og þeirra á meðal, óhjákvæmilega, voru lélegir og mjög lélegir starfsmenn. Það varð því mjög brýnt að skapa kerfi sem myndi gera það kleift að framkvæma nauðsynlegar aðgerðir án þess að ójöfn geta embættismanna spillti fyrir þeim eða drægi úr þeim. „Til að skýra betur mál mitt," hélt Risach áfram, „myndi ég segja að draumaklukkan ætti að vera smíðuð þannig að hún gengi rétt, jafnvel þótt maður skipti um hluti og setti góða í stað vondra og vonda í stað góðra. Auðvitað er ekki hægt að ímynda sér slíka klukku. En stjórnsýslan getur hins vegar ekki verið til nema í því formi, því ella hverfur hún í þeirri mynd sem hún hefur þróast í." Það er semsagt ekki ætlast til þess að embættismaðurinn skilji viðfangsefnið sem stjórnsýslan hans er að fást við, heldur að hann sinni samviskusamlega ýmsum verkefnum án þess að skilja, og helst án þess að reyna að skilja, það sem er að gerast í næstu skrifstofum við hliðina á honum."
Kundera er þarna að endursegja og túlka texta hins austurríska Aðalbert Stifters þar sem Risach, persóna í sögunni "Der Nachsommer" frá 1857, útskýrir hvernig stjórnsýslan þarf að virka sem kerfi óháð getu einstakra embættismanna. Kundera bætir svo við sínum eigin túlkunum á þessari hugmynd Stifters.
Frumtextinn er sem hér segir og með fylgir gervigreindarþýðing á honum yfir á íslensku:
„Ich habe einmal zufällig euren richtigen Namen nennen gehört“, sagte ich.
„Ihr werdet dann auch wissen, daß ich in Staatsdiensten gestanden bin“, erwiderte er.
„Ich weiß es“, sagte ich.
„Ich war für dieselben nicht geeignet“, antwortete er.
„Dann sagt ihr etwas, dem alle Leute, die ich bisher über euch gehört habe, widersprechen. Sie loben eure Staatslaufbahn insgesammt“, erwiderte ich.
„Sie sehen vielleicht auf einige einzelne Ergebnisse“, antwortete er, „aber sie wissen nicht, mit welchem Ungemache des Entstehens diese aus meinem Herzen gekommen sind. Sie können auch nicht wissen, wie die Ergebnisse geworden wären, wenn ein Anderer von gleicher Begabung, aber von größerer Gemütseignung für den Staatsdienst, oder wenn gar einer von auch noch größerer Begabung sie gefördert hätte.“
„Das kann man von jedem Dinge sagen“, erwiderte ich.
„Man kann es“, antwortete er, »dann soll man aber das, was nicht gerade mißlungen ist, auch nicht sogleich loben. Hört mich an. Der Staatsdienst oder der Dienst des allgemeinen Wesens überhaupt, wie er sich bis heute entwickelt hat, umfaßt eine große Zahl von Personen. Zu diesem Dienste wird auch von den Gesetzen eine gewisse Ausbildung und ein gewisser Stufengang in Erlangung dieser Ausbildung gefordert und muß gefordert werden. Je nachdem nun die Hoffnung vorhanden ist, daß einer nach Vollendung der geforderten Ausbildung und ihres Stufenganges sogleich im Staatsdienste Beschäftigung finden und daß er in einer entsprechenden Zeit in jene höheren Stellen empor rücken werde, welche einer Familie einen anständigen Unterhalt gewähren, widmen sich mehr oder wenigere Jünglinge der Staatslaufbahn. Aus der Zahl derer, welche mit gutem Erfolge den vorgeschriebenen Bildungsweg zurückgelegt haben, wählt der Staat seine Diener und muß sie im Ganzen daraus wählen. Es ist wohl kein Zweifel, daß auch außerhalb dieses Kreises Männer von Begabung für den Staatsdienst sind, von großer Begabung, ja von außerordentlicher Begabung; aber der Staat kann sie, jene ungewöhnlichen Fälle abgerechnet, wo ihre Begabung durch besondere Zufälle zur Erscheinung gelangt und mit dem Staate in Wechselwirkung gerät, nicht wählen, weil er sie nicht kennt und weil das Wählen ohne nähere Kenntnis und ohne die vorliegende Gewähr der erlangten vorgeschriebenen Ausbildung Gefahr drohte und Verwirrung und Mißleitung in die Geschäfte bringen könnte.
Wie nun diejenigen, welche die Vorbereitungsjahre zurückgelegt haben, beschaffen sind, so muß sie der Staat nehmen. Oft sind selbst große Begabungen in größerer Zahl darunter, oft sind sie in geringerer, oft ist im Durchschnitte nur Gewöhnlichkeit vorhanden. Auf diese Beschaffenheit seines Personenstoffes mußte nun der Staat die Einrichtung seines Dienstes gründen. Der Sachstoff dieses Dienstes mußte eine Fassung bekommen, die es möglich macht, daß die zur Erreichung des Staatszweckes nötigen Geschäfte fortgehen und keinen Abbruch und keine wesentliche Schwächung erleiden, wenn bessere oder geringere einzelne Kräfte abwechselnd auf die einzelnen Stellen gelangen, in denen sie tätig sind. Ich könnte ein Beispiel gebrauchen, und sagen, jene Uhr wäre die vortrefflichste, welche so gebaut wäre, daß sie richtig ginge, wenn auch ihre Teile verändert würden, schlechtere an die Stelle besserer, bessere an die Stelle schlechterer kämen. Aber eine solche Uhr dürfte kaum möglich sein. Der Staatsdienst mußte sich aber so möglich machen, oder sich nach der Entwicklung, die er heute erlangt hat, aufgeben.“
(IS)
„Ég heyrði nafnið þitt einhvern tíma nefnt af tilviljun," sagði ég.
„Þá vitið þér einnig að ég hef gegnt störfum hjá ríkinu," svaraði hann.
„Ég veit það," sagði ég.
„Ég var ekki hæfur til þeirra," svaraði hann.
„Þá segið þér eitthvað sem allir þeir sem ég hef heyrt tala um yður hingað til mótmæla. Þeir hrósa embættisferli yðar í heild sinni," svaraði ég.
„Þeir horfa kannski á einstaka árangur," svaraði hann, „en þeir vita ekki hversu erfitt mér var um hjartað að skapa hann. Þeir geta heldur ekki vitað hvernig árangurinn hefði orðið ef einhver annar með sömu hæfileika, en með meiri hæfni í skapgerð til ríkisþjónustu, eða jafnvel einhver með enn meiri hæfileika, hefði unnið að honum."
„Það má segja um hvaða hlut sem er," svaraði ég.
„Vissulega er það hægt“ svaraði hann, „en þá ætti maður ekki að hrósa strax því sem hefur ekki beinlínis mistekist. Heyrið mig. Ríkisþjónustan eða þjónusta við almenna hagsmuni yfirleitt, eins og hún hefur þróast fram til dagsins í dag, nær yfir mikinn fjölda fólks. Til þessarar þjónustu er einnig gerð krafa að lögum um ákveðna menntun og ákveðið ferli í öflun þeirrar menntunar og slíkar kröfur eru nauðsynlegar.“
„Fjöldi þeirra ungmenna sem helga sig embættisferli fer eftir því hversu líklegt þykir að viðkomandi fái, að lokinni tilskilinni menntun og námsferlinu öllu, strax starf í ríkisþjónustunni og geti innan hæfilegs tíma unnið sig upp í þær hærri stöður sem veita fjölskyldu mannsæmandi framfærslu. Úr hópi þeirra sem hafa lokið tilskildu menntaferli með góðum árangri velur ríkið þjóna sína og verður að mestu leyti að velja þá þaðan. Það leikur varla nokkur vafi á því að utan þessa hrings eru einnig menn með hæfileika til ríkisþjónustu, með mikla hæfileika, já, með óvenjulega hæfileika; en ríkið getur ekki, að undanskildum þeim óvenjulegu tilvikum þar sem hæfileikar þeirra koma í ljós fyrir sérstaka tilviljun og komast í víxlverkun við ríkið, valið þá, vegna þess að það þekkir þá ekki og vegna þess að val án nánari þekkingar og án fyrirliggjandi tryggingar fyrir þeirri tilskipuðu menntun sem aflað hefur verið gæti falið í sér hættu og leitt til ruglings og rangrar stefnu í störfunum.
Eins og þeir eru, sem hafa lokið undirbúningsárunum, þannig verður ríkið að taka þeim. Oft eru jafnvel mjög hæfileikaríkir einstaklingar í miklum fjölda þar á meðal, oft í minni fjölda, oft er aðeins meðalmennska til staðar að meðaltali. Á þessum eiginleikum starfsmannastofnsins þurfti ríkið að byggja skipulag þjónustu sinnar. Viðfangsefni þessarar þjónustu þurfti að hljóta slíkt form að það gerði mögulegt að nauðsynleg störf til að ná markmiðum ríkisins héldu áfram og biðu hvorki hnekki né verulegri veikingu þegar betri eða lélegri einstakir starfskraftar tækju til skiptis við um stöður þar sem þeir starfa.
Ég gæti notað dæmi og sagt að sú klukka væri ágætust sem væri smíðuð þannig að hún gengi rétt, jafnvel þótt hlutum hennar væri breytt, lélegri settir í stað betri og betri í stað lélegri. En slík klukka er varla möguleg. Ríkisþjónustan þurfti hins vegar að gera sig mögulega með þessum hætti, eða gefa upp þá þróun sem hún hefur náð í dag.“
